राज्यको आधारभूत सुविधाबाट बञ्चित सुस्तावासी

पुरुषोत्तम सुवेदी/मोहन पौडेल

चैत १७, नवलपरासी । पश्चिम नवलपरासीको सुस्ता गाउँपालिका ५ का सुस्तावासीको विभिन्न समस्या समाधान गर्न राज्य पक्षबाट बेवास्ता हुँदै आएको सुस्तावासीले दुखेसो पोखेका छन् ।

सुस्ता पुग्न नारायणी नदीमा निर्माणाधीन झोलुङ्गे पुलसमेत निर्माण अलपत्र पर्नु र यसबाहेक नागरिकता, जग्गाधनी पुर्जा, शिक्षा, स्वास्थ्य, बिजुलीबत्ती लगायत चौतर्फी समस्या समयमै हल गर्न राज्य पक्षले बेवास्ता गर्दै आएको सुस्तावासीले गुनासो गरेका छन् ।

सुस्तावासीलाई आवतजावत सहज हुने उद्देश्यले चार वर्षअघि नारायणी नदीमा झोलुङ्गे पुल निर्माणकार्य शुरु भए पनि चार वर्ष बितिसक्दा पनि बन्न सकेको छैन । काम अलपत्र पर्दासमेत राज्यले उचित कदम नचालेको सुस्ता बचाऊ अभियानका अध्यक्ष गोपाल गुरुङ बताउछन् ।

सुस्तामा पछिल्लो तथ्याङ्क अनुसार हालसम्मको अवस्थामा २६५ घरधुरीका करीब तीन हजार १६५ जनसङ्ख्या रहेको छ । सुस्तामा नागरिकताको समस्यासमेत जटिल बिषय बनेको छ । सुस्तामा मतदाता नामावलीलाई आधार मान्दा हालसम्म २९५ जनाले मात्र नागरिकता पाएका छन् ।

सुस्तामा नेपाली भूमी बचाउन वर्षौदेखि लड्दै आएका अधिकांश सुस्तावासी नागरिकता पाउनबाट बञ्चित बनेका छन् । राज्यले छुट्टै प्याकेजमार्फत उमेर पुगिसकेका सबै सुस्तावासीलाई नागरिकता प्रमाणपत्र दिनुपर्ने अभियानका उपाध्यक्ष आदम खाँ बताउछन् ।

उमेर पुगिसकेका करीब एक हजार ६०० नागरिकले नागरिकता प्रमाणपत्र पाउनुपर्ने तथ्याङ्क रहेको खाँको दाबी छ । केही सुस्तावासीको नेपाली सवारीसाधन अनुमतिपत्र छ, विभिन्न बैंकमा खाता पनि छ, तर नागरिकताको प्रमाणपत्र भने छैन । सुस्ताका मुन्ना खाँले भने, “मसँग सवारीसाधन अनुमतिपत्र छ, बैंकमा खाता पनि छ तर नागरिकता प्रमाणपत्र छैन” सवारीसाधन अनुमतिपत्र देखाउँदै रुदै उनी भन्छन्, “भारतीयले सुस्तावासीलाई नेपाली हुन् भनेर हेपाहा प्रवृति कामयमै राख्छ तर अधिकांश सुस्तावासीसँग नागरिकता छैन ।”

सुस्ताका विविध समस्यामध्ये जग्गाधनी पुर्जा पनि एक हो । सुस्तामा केही व्यक्तिसँग लालपुर्जा भए पनि जग्गा जोतभोग गर्न नपाएको अवस्था छ भने अधिकांश सुस्तावासी लालपुर्जा पाउनबाट बञ्चित बनेका छन् ।

सुस्तामा कूल ४० हजार ९८० हेक्टर क्षेत्रफल रहेको छ । जसमध्ये हालको अवस्थामा करीब सात हजार हेक्टर जग्गा सुस्तावासीले जोतभोग गर्दै र बस्तीमा बस्दै आइरहेको अवस्था देखिन्छ । सुस्तामा हालसम्म ५५६ बिघा क्षेत्रफलको मात्र लालपुर्जा सुस्तावासीको नाममा रहेको छ ।

सुस्तामा १९ हजार ४८० हेक्टर विवादित क्षेत्र वा नेपाल र भारत दुवै पक्षबाट जोतभोग नगर्ने क्षेत्रफलको जग्गा रहेको छ । यसैगरी सुस्तामा १४ हजार हेक्टर क्षेत्रफल भारतीय पक्षबाट अतिक्रमण भइसकेको दाबी गरिन्छ ।

सुस्तामा शिक्षाको पनि उत्तिकै ठूलो समस्या रहेको छ । सुस्तामा कक्षा ६ सम्म मात्र पढाइ सञ्चालन हुने श्री जनता दलित आधारभूत विद्यालय रहेको छ । कक्षा ६ भन्दा माथिल्लो कक्षा सञ्चालन नहुँदा सुस्ताका करीब ५० विद्यार्थी माथिल्लो कक्षा अध्ययन गर्न दैनिक नजिकको भारतीय बजारका विद्यालयमा जान बाध्य छन् भने केही विद्यार्थी पढाइ छाड्न बाध्य भएको विद्यालयका निमित्त प्रधानाध्यापक अरजजिप खाँन बताउछन् ।

सुस्तामा स्वास्थ्यको पनि निकै ठूलो समस्या रहेको छ । स्वास्थ्यचौकी रहे पनि दक्ष जनशक्ति, उपकरणको समस्याका कारण सुस्तावासी उपचारका लागि भारतीय भूमिको भर पर्नुपर्ने बाध्यता रहँदै आएको छ ।

सुस्ताबाट उपचार गराउन नेपाल आउनका लागि नारायणी नदीमा डुङ्गाको जोखिमपूर्ण यात्रा, भारतीय भूमि भएर नेपाल आउन पनि भारतीय सुरक्षाकर्मीको दुरब्यवहार हुनु मुख्य समस्याको विषय बनेको छ । सुस्तावासीलाई स्वास्थ्य उपचारको सहज पहुँच बनाउन सुस्तामा प्रसूतिगृह सहितको सानै भए पनि अस्पताल निर्माण हुनुपर्ने स्थानीयवासी लैला बेगम बताउनुहुन्छ ।

सुस्तावासी इतिहासदेखि अहिलेसम्म अन्धकारमा बस्न बाध्य छन् । राष्ट्रिय प्रसारण लाइन अन्तर्गतका बिजुली सुस्तामा पुगेको छैन । केही घरमा सामान्य सोलार व्यवस्थापन गरिएको भए पनि अधिकांश सुस्तावासी अन्धकारमा बस्न बाध्य छन् । पटक–पटक यस समस्याबारे प्रदेशदेखि केन्द्रसम्मका सम्बन्धित निकायमा पुगे पनि सुस्तावासीले राष्ट्रिय प्रसारण लाइन नपाएको अभियानका सदस्य धमेन्द्र जयसवाल बताउछन् ।

सुस्तामा पछिल्लोपटक तटबन्ध निर्माणकार्य र ग्राबेल सडक विस्तार गर्ने काम सन्तोषजनक रुपमा भइरहेको पाइन्छ । सुस्तामा मुख्यरूपमा झुलुङ्गे पुल निर्माण नहुनु, नागरिकता, जग्गाधनी पुर्जा, शिक्षा, स्वास्थ्य, बिजुलीबत्ती लगायत चौतर्फी समस्या निकै जटिल रुपमा देखिएको छ ।

सुस्तामा सबैभन्दा ठूलो समस्या भनेको समयमै झोलुङ्गे पुल निर्माण नहुनु देखिएको छ । वर्षाको समयमा त केही समय नारायणी नदीमा डुङ्गाको यात्रा बढी जोखिम हुने भएकाले बन्द हुन्छ । सबैभन्दा पहिला राज्यले पुल निर्माणलाई उच्च प्राथमिकतामा राखेर तत्काल अलपत्र परेको पुल निर्माणकार्य अघि बढाउनुपर्ने सुस्ता गाउँपालिकाका अध्यक्ष रामप्रसाद पाण्डे बताउछन् ।

सुस्तावासीको समस्या समाधानका लागि आफूले यसअगावै सडकदेखि सदनसम्म छलफल र बहस पैरवी गर्दै आएको र आगामी दिनमा गर्ने यस क्षेत्रबाट निर्वाचित प्रदेशसभा सदस्य अजय शाही बताउछन् । सुस्तामा थारू टोल, पहाडी टोल र बड्की टोल गरी तीन मुख्य टोल रहेका छन् । रासस